Kopernik była kobietą? Czyli o kobietach w nauce
To nie rewolucyjny news – nie przeprowadzano badań, które weryfikowałyby naszą wiedzę na temat płci najbardziej znanego astronoma na świecie. Jednak tytułowe kultowe zdanie doskonale obnaża ważny problem: ile nazwisk znanych powszechnie naukowców należy do kobiet? Popularną odpowiedzią niewątpliwie byłaby Maria Skłodowska-Curie. Poza tym trudno o powszechnie rozpoznawalne naukowczynie – lub też kobiety-naukowców – wszak żeńskie końcówki dodawane do niektórych zawodów także nie są jeszcze oswojone.
Brak obecności kobiet w historii tłumaczy się zjawiskiem Matyldy (pomijaniem udziału kobiet w badaniach naukowych lub przypisywanie ich osiągnięć mężczyznom). Jednym z najpopularniejszych przykładów potwierdzających jego działanie jest Cecilia Payne-Gaposchkin, której twierdzenie, że wodór jest głównym pierwiastkiem wchodzącym w skład gwiazd, było odrzucane do 1929 roku, kiedy to mężczyzna opublikował pracę na ten temat.
Choć dziś kobiety na uczelniach nie są widokiem rzadkim, to, jak pokazuje raport „Piękne umysły – rola kobiet w świecie nauki” stworzony przez For Women in Science (fundację L’Oreal Polska), ich pozycja nie jest równa sytuacji mężczyzn. Podczas gdy na niższych szczeblach kariery akademickiej kobiety dominują – stanowią bowiem ponad połowę wszystkich studentów i doktorantów, to wśród wykładowców już tylko czterech na dziesięć reprezentuje płeć żeńską. W toku dalszego rozwoju naukowego dysproporcje rosną: zaledwie co piąty tytuł profesorski przypada kobiecie. Różnice widać także w zależności od obranego kierunku: dużo mniejsze dysproporcje obserwuje się na kierunkach humanistycznych, nauki techniczne natomiast są bardzo wyraźnie zdominowane przez mężczyzn.
Nadzieja na zmiany
Dobrze się dzieje, bo widać chęć zmian tych utartych schematów. W ostatnich latach powstało wiele organizacji, które zachęcają dziewczyny do podejmowania studiów ścisłych i technicznych oraz wspierają je w różny sposób. Ich ikoną została Ada Lovelace – brytyjska matematyczka, którą uznaje się za pionierkę programowania komputerowego. Poza wspomnianą For Women in science, w Polsce działają także takie organizacje, jak Women in Technology, GeekGirlsCarrots czy Dziewczyny do nauki (i wiele innych!).
Jednak samo przekonanie do działania przyszłych naukowczyń nie wystarczy do rozbicia wiszącego nad nimi szklanego sufitu – potrzeba zmiany świadomości całego społeczeństwa. Wiele stereotypów pośrednio wpływa na sytuację zawodową kobiet (np. kładąc na nie większą odpowiedzialność za rodzinę i opiekę nad dziećmi), ale też na ich wyobrażenie o samych sobie. Dopóki półki w sklepach z artykułami dziecięcymi będą dzielone według płci, a zabawki związane z nauką, jak wulkany czy mikroskopy, będą stawiane na półkach „dla chłopców”, zawód naukowca będzie przywodził na myśl obraz mężczyzny, a dziewczynki nie będą się w tej roli widzieć. To tylko jeden z przykładów, które można by mnożyć.
Zmianom takich schematów myślenia znacznie przysłużyć się może po prostu działanie oddolne, pokazujące możliwości kobiet oraz zalety różnorodności zespołów badawczych.
Wzór dobrych praktyk
Branży potrzebne są przykłady, które udowodnią, że kobiety mogą stanowić cenny komponent zespołu. Takich przypadków w polskiej nauce jest coraz więcej. Także w pracach nad nowoczesnymi urządzeniami i przełomowymi technologiami, które chyba stereotypowo najbardziej kojarzą się z zajęciem typowo męskim.
– Pracujemy nad podręcznym urządzeniem diagnostycznym do szybkiego i taniego identyfikowania patogenów – wirusów, bakterii czy grzybów. To zadanie na pograniczu biologii molekularnej, diagnostyki laboratoryjnej, genetyki i elektroniki. W naszym zespole na ośmiu pracowników trzy to kobiety, z czego dwie z nich stanowią trzon teamu pracującego nad częścią molekularną urządzenia – mówi Miron Tokarski, współzałożyciel firmy Genomtec SA.
O autorze
